عناصر مختلف موجود در علم شیمی هر کدام قابلیت های خاصی دارند و برای ساخت محصولات مختلف به کار می روند. کاتالیست ها یکی از این مواد هستند که در فرآیند تولید کاتالیست در ایران را در این مطلب خواهید خواند. کاتالیست ها در صنایع مختلف کاربرد دارند و نقش حیاتی در زندگی انسان ایفا می کنند. یکی از کالاهای بسیار با ارزش و دانش بنیان در پالایش و پتروشیمی کاتالیست ها هستند و در واقع ادامه روند این فعالیت ها به این ماده وابسته است.
به همین دلیل در کشور ما این کالا جز اولویت های حمایتی قرار گرفت و در دو دهه اخیر ایران توانست به توانمندی تولید انواع کاتالیستها برسد. در تولیدات مختلف صنعتی جهان فرآیند تولید کاتالیست و استفاده از آن ها ضروری است. تا قبل از تولید این ماده در کشور ما، انحصار تولید کاتالیست ها در دست کشورهای توسعه یافته بود.
اهداف عمده تولید کاتالیست در ایران!
تنوع کاتالیست ها در صنعت تولید روغن بسیار زیاد است. کاتالیست های فرایندهای غیر پلیمری پتروشیمی، کاتالیستهای فرایندهای پلیمری پتروشیمی، کاتالیست های فرایندهای گاز و پالایش، جاذبها، پایههای کاتالیستها و رزین ها از انواع این ماده هستند.
اهداف اصلی تولید کاتالیست در ایران شامل شناسایی انواع کاتالیست های مصرفی در صنایع پتروشیمی و امکان سنجی تولید آنها است. همچنین طراحی مراکز تولید کاتالیستها، فرایند تولید دانش فنی، آماده کردن تجهیزات مخصوص برای شناخت کاتالیستها و سنجش آنها، بررسی نیاز به این محصول در بازار و بازاریابی برای پیش تولید آن و ارائه خدمات تخصصی از دیگر اهداف این فرایند است.
مزایا تولید کاتالیستها به صورت بومی
تولید کاتالیستها به صورت بومی در کشورمان مزیت های زیادی دارد. به دلیل اینکه این کالا راهبردی و دانش بنیان است و علاوه بر صرفه جویی در خروج ارز از کشورمان، باعث اشتغال زایی برای افراد مختلف نیز میشود. همچنین تولید این ماده و شرایط استفاده آن در انواع سیستم تهویه مطبوع به عوامل مختلفی بستگی دارد.
وجود برخی از خدمات فنی و مهندسی مثل کاتالیستها برای ادامه فرآیند تولید محصولات پتروشیمی و پالایشگاهها و فولاد کشور ضروری است و در تداوم فعالیت این شرکتها نقش اساسی دارد. به دلیل این که کاتالیست ها در تولید محصولات صادراتی مثل متانول، آمونیاک و اوره نقش اساسی دارند، به عنوان قلب واحدهای صنعتی شناخته میشوند. نبود کاتالیست می تواند مشکلات مختلف فنی و اقتصادی برای صنایع مختلف کشور و همچنین برخی از بحرانهای سیاسی را برای سرمای ههای نفت و گاز ایجاد کند.
فرآیند تولید کاتالیست
کاتالیست ها به عنوان یک ماده مهم در پتروشیمی هستند. انجام فرایندهای کاتالیستی در عملیات نفت و گاز و پتروشیمی کشور جزء فرآیندهای توسعه یافته است. نقش حیاتی کاتالیستها به دلیل استفاده آنها در تولید سوختها و فرآورده های میانی و نهایی مورد استفاده در جامعه است. همچنین کاتالیست ها برای واحدهای پالایش نفت قابلیتهای استفاده گوناگون دارند و اهمیت آنها هر روز در حال افزایش است.
مهمترین کاربرد کاتالیست ها
اصلی ترین و مهمترین کاربرد این ماده هیدروگوگردزدایی است. در انجام این فعالیت معمولاً انواع مختلف کاتالیست های نیکل، کبالت و مول بیدن تحت تأثیر دما ۴۰۰ درجه سانتیگراد و فشار بالا گاز هیدروژن استفاده میشود. هنگام انجام فرآیند تولید کاتالیست تجهیزات مختلفی برای حذف گاز هیدروژن سولفید مورد استفاده قرار میگیرد و گاز به گوگرد مولکولی یا سولفوریک اسید تغییر شکل میدهد.
نوع دیگری از کاتالیستها بر روی پایه اسیدی مورد استفاده قرار میگیرند و در فعالیت واکنشهای پایه فلزی نیز تأثیر دارند که به این کاتالیستها دو عاملی گفته میشود. مورد دیگر کاربرد کاتالیستها برای تبدیل برشهای سنگین به مواد سبکتر مثل بنزین است. برای انجام این فرآیند از گازوئیل تقطیر شده به عنوان انرژی استفاده میشود اما از گازوئیل هایی که در قسمتهای دیگر واحدهای پالایشگاهی تولید شده نیز میتوان استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: فلز چیست
پرمصرفترین کاتالیست های صنایع ایرانی
برخی از کاتالیستها برای صنایع کشور اهمیت زیادی دارند و فرآیند تولید کاتالیست نسبت به انواع دیگر کاتالیست ها بیشتر مصرف می شوند. از جمله میتوان به کاتالیست مصرفی FCC که برای تولید بنزین مورد استفاده قرار می گیرد و به صورت واکنش کرکینگ مصرف می شود، اشاره کرد. کاتالیست آیزوماکس برای انجام گوگرد زدایی گازوئیل کاربرد دارد.
نوع دیگر کاتالیست ها روفورمینگ است که برای افزایش تعداد اکتان و افزایش میزان کیفیت بنزین استفاده میشود. کاتالیست HDS برای گوگرد زدایی برشهای بنزین قبل از انجام رفورمینگ مورد استفاده قرار می گیرد. کاتالییست رفورمینگ که برای تولید هیدروژن با بخار آب استفاده میشود و کاتالیستهای دیگر مثل آلومینا فعال، اکسید روی، اکسید تیتانیوم، اکسید وانادیوم و… که در صنایع مختلف مصرف میشوند.
توانمندی های کشورمان در حوزه تولید کاتالیست ها
پس از این که بخش عمدهای از تولید کاتالیست ها در ایران بومی سازی شد، صنایع کشورمان توانمندی های مختلفی در این زمینه کسب کردند. طراحی انواع واحدهای تولیدی و ساخت پایه کاتالیست آلومینا، سیلیکا و سیلیکات آلومینایی، راه اندازی واحدهای تولیدی برای ساخت جاذب های جامد، طراحی زمینه تولید کاتالیست های مختلفی که در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی نقش اساسی دارند از جمله مهمترین توانمندی ها در این زمینه است.
فرآیند تولید کاتالیست و انجام بازیابی کاتالیست های مستعمل جهت استفاده مجدد، بهینه سازی فرآیند های ساخت جاذب و کاتالیستها و مشاوره فنی و تخصصی در این حوزه، تعیین ویژگیها و بررسی کارکرد کاتالیستها، ارائه انواع خدمات تخصصی برای بررسی ویژگی های ظاهری و شیمیایی جاذبها، مواد نانو ساختار و متخلخل و کاتالیستها از دیگر توانمندی های کشورمان است.
تولید کاتالیست ها توسط شرکت های صنعتی
شرکت های فنی مهندسی مانند نیرو نماد خراسان در حوزه فرآیند تولید کاتالیست فعالیت زیادی داشته است و به دنبال رسیدن کشورمان به خودکفایی در طراحی و تولید این ماده است. برای تولید کاتالیست در این شرکت از دانش روز دنیا و آزمایشگاههای تخصصی استفاده میشود و با کمک گرفتن از ابزار آلات پیشرفته با بهترین کیفیت، مسیر موفقی را در تولید انواع کاتالیست ها در پیش گرفته است.
خرید کاتالیست
به دلیل نقش مهمی که کاتالیستها در کیفیت و کمیت محصولات تولید شده توسط صنایع دارند، هر چه فرآیند تولید کاتالیست با کیفیت باشد و نرخ ارزش بیشتری داشته باشند، کیفیت محصول نهایی نیز بیشتر خواهد بود. خرید کاتالیست های بومی شده فقط توسط بنگاه های داخلی کشور انجام می شود و به همین دلیل تولید آن ریسک زیادی دارد و خرید آن نیز دقت زیادی می خواهد.